Beeldenstorm in Shangri-la

Always… Coca Cola.” Een van de grootste bedrijven ter wereld is erin geslaagd ons zijn logo in te prenten. Een uitgekiend pr-beleid heeft daar veel toe bijgedragen. Hoewel zij het minder commercieel aanpakken, zetten buitenlanders en Tibetanen een beeld van Tibetanen ‘in de markt’ dat bijna een handelsmerk is geworden. Belezen auteurs als Peter Bishop, Donald Lopez, Tsering Shakya en Jamyang Norbu hebben hierover vanuit allerlei invalshoeken hun licht laten schijnen.

Wij zijn twee jonge Tibetanen die zich in verschillende culturen thuisvoelen, maar zichzelf niettemin als Tibetaan beschouwen. Dat wij niet voldoen aan het stereotype beeld van Shangri-la, heeft tijdens reizen en verblijf in het buitenland allerlei reacties uitgelokt. Het stereotype is dat van de aandoenlijk gezeglijke, intrigerend spirituele en politiek hulpeloze Tibetaan. Deze stereotypering heeft velen voor de Tibetaanse zaak gewonnen, maar leidt ook vaak tot teleurstelling, doordat buitenlanders steeds meer Tibetanen ontmoeten die niet aan hun vooroordelen voldoen.

Pasta

Meer dan vijftig jaar Chinese bezetting heeft de Tibetaanse samenleving op haar kop gezet, zowel in Tibet als in ballingschap. Het is voor jonge Tibetanen inmiddels zo goed als onmogelijk om echt te weten hoe Tibet voor de Chinese inval geweest moet zijn. Tibetanen proberen die aspecten van hun samenleving waarvoor in Tibet geen plaats meer is in de diaspora te behouden, maar de vraag rijst: Wat is Tibet? Wat is Tibetaans?

Er is in ballingschap een hele generatie Tibetanen opgegroeid die nog nooit een voet in Tibet heeft gezet. Ons aantal neemt gestaag toe; wij leren elkaar langzaam maar zeker kennen en merken daarbij hoeveel we met elkaar gemeen hebben. Als wij ervaringen uitwisselen over de verwachtingen waaraan wij als Tibetanen moeten voldoen, merken we hoe vaak wij geconfronteerd worden met kwesties rondom onze identiteit en de perceptie daarvan in anderen.

We worden uitgelachen omdat we wel pasta kunnen koken, maar geen thukpa . Men vertelt ons dat we geen echte Tibetanen zijn omdat we het Engels zonder Indiaas accent spreken. Men reageert stomverbaasd wanneer blijkt dat we niet alleen van Andy Warhol en Haruki Murakami gehoord hebben maar er zelfs iets van afweten. Dit is voor ons dagelijkse kost!

We vormen een nieuwe generatie die goed is opgeleid, modern en internationaal georiënteerd. Tibetanen die in westerse samenlevingen zijn opgegroeid worden echter maar al te vaak afgewezen als “on-Tibetaans”. Het is net alsof voor eens en voor altijd is vastgelegd wat wel of niet Tibetaans mag heten. We worden geacht geen vlees te eten; geen auto te rijden; geen nieuwjaarsborrels te houden en zelfs niet actief bij te dragen aan een politieke beweging. In plaats daarvan verwacht men van ons dat we bij elke gelegenheid onze Tibetaanse chuba aantrekken–om er toch vooral Tibetaans en exotisch uit te zien. De stereotyperingen die men op ons projecteert frustreren ons. Zoals één van onze vrienden zei: ‘Het lijkt erop dat velen Tibetanen louter als op gongen slaande, buitenissige monniken beschouwen’.

Het is net alsof het beeld van Tibetanen een “zeehondjes-effect” op mensen heeft–Tibetanen zijn schattig en bedreigd! Zie ze nou toch, met hun koddige manier van doen.

Stel je voor dat ze er een eigen mening op nahouden – maar goed, wat kan ons dat schelen zolang ze er zo lief uitzien…

Dit beeld levert Tibetanen een groot imagoprobleem op en heeft ernstige gevolgen voor de Tibetaanse zaak. Hierover, en over de mythes en mystificaties waardoor Tibet omringd wordt, is al veel geschreven. Onze generatie zou er verstandig aan doen zichzelf in internationaal verband serieus genomen te zien worden als goed opgeleide, rationele wereldburgers die daarnaast ook nog eens Tibetaan zijn.

Kalender

Het is tot op zekere hoogte onze eigen schuld – er zijn Tibetanen die hun voordeel doen met het instandhouden van de mythe. Boeddhistische centra, liefdadigheidsinstellingen en  kleine bedrijfjes dingen naar de gunsten van westerlingen door hen het beeld van de achtergestelde vluchtelingen voor te houden. Het mag de media worden aangerekend dat hun keuze steeds weer valt op de plaatjes van traditionele en religieuze Tibetanen die het zo goed doen op het omslag van de National Geographic of een kalender.

Het romantische beeld dat men van Tibetanen heeft draagt bij velen ontegenzeggelijk bij aan hun betrokkenheid bij de Tibetaanse zaak. Een sympathisant zoals Richard Gere bijvoorbeeld voelde zich eerst aangetrokken tot onze godsdienst en raakte pas daarna op de hoogte van de Tibetanen en hun vrijheidsbeweging.

Hoe meer men zich er echter in verdiept, hoe meer men erachter komt dat de eerste indruk van Tibetanen onjuist is. Sommige raken daarop alleen maar meer gefascineerd en zetten hun onderzoek van de Tibetaanse cultuur en onze huidige situatie voort. Velen haken teleurgesteld af. Anderen blijven ons de maat nemen naar het stereotype, hoeveel uitzonderingen op het romantische beeld ze ook tegenkomen–zodat de tegenstrijdige zienswijzen zich als uiteenlopende bodemlagen in hen ophopen.

De Tibetaanse tradities en het Tibetaans boeddhisme vormen de grondslag van een cultuur waar wij trots op zijn. Onze beweging heeft dankzij Zijne Heiligheid de Dalai Lama, de verpersoonlijking van geweldloosheid en mededogen, veel aandacht gekregen. Wij verzetten ons echter tegen de eis dat alle Tibetanen aan het stereotype zouden moeten voldoen. We verwerpen de gedachte dat er maar één manier is om werkelijk “Tibetaan” te zijn.

De nieuwe, jonge generatie Tibetanen is de Tibetaanse zaak even hartstochtelijk toegedaan als hun ouders en grootouders. We bezien de kwestie Tibet in het grotere geheel van de internationale betrekkingen in een poging de politieke situatie zo te begrijpen dat wij op een betekenisvolle manier onze bijdrage kunnen leveren. We houden ons cultuurgoed in ere en informeren anderen over onze situatie terwijl we ons aanpassen aan een veranderende leefwijze. We vormen een unieke en vredelievende beweging.

Jonge Tibetanen wereldwijd maken kennis met nieuwe denkwijzen en andere levensstijlen, terwijl ze hun cultuurgoed en identiteit behouden. Westerlingen die vasthouden aan het stereotype beeld van Shangri-la moeten beseffen dat zij mogelijk meer verliefd zijn op het beeld dat zij van Tibetanen hebben dan op de Tibetanen zelf. Die stereotyperingen zijn niet alleen maar onschuldige misvattingen. Ze geven een vals beeld van de werkelijkheid en wekken irreële verwachtingen. Ze hebben een negatieve invloed op Tibetanen die pogen de stereotyperingen aan diggelen te slaan.