Beoordelingsfouten aan de Maas bewijs van Sanders’ gelijk

De Rotterdamse kunstverzamelaar Piet Sanders wil zijn schenking Afrikaanse kunst weghalen bij het Wereldmuseum Rotterdam (Kunst, 21 maart 2007). Sanders maakt bezwaar tegen de commerciële koers die het museum heeft ingezet. Met name het wegbezuinigen van ter zake kundige conservatoren is Sanders een doorn in het oog. Hij is van opvatting dat het Wereldmuseum niet meer als museum functioneert.

Sanders kreeg bijval van een aantal betrokkenen uit de Rotterdamse kunstwereld, die bevestigen dat het museum zijn kerntaken uit het oog dreigt te verliezen.

In een reactie verweerde directeur Stanley Bremer zich: ‘Ik maak gebruik van de expertise van specialisten en houd overzicht. Als cultureel ondememer, met accent op cultureel’ (Kunst, 26 maart 2007). Bremer zei met zijn beleid in te willen spelen op de veranderende samenleving, waarbij het Wereldmuseum zich met name op religie en spiritualiteit zal richten. Dat doet het ergste vrezen: de wijze waarop het museum de bekendheid van de 14de Dalai Lama exploiteert, belooft immers weinig goeds.

‘Bedrijf minstens drie keer per week de liefde’, zo adverteerde het museum bij aanvang van de tentoonstelling ‘Tibet en de 14 Dalai Lama’s’, met een aan deze Dalai Lama toegeschreven ‘instructie voor het leven’. Het museum ontwierp speciaal voor deze expositie een reeks opvallende Boomerang-kaarten met raadgevingen van de Tibetaanse geestelijk leider.

De wegens groot succes geprolongeerde tentoonstelling past precies in het nieuwe commerciële beleid van het Wereldmuseum. Het boeddhisme is hot, de Dalai Lama een celebrity en Tibet sells. Of, zoals ooit een schrijver in een cartoon zei: ‘Als mijn volgende boek flopt, begin ik een Tibet-project!’

Om extra omzet te genereren, levert de expositie de bezoeker een ‘authentieke totaalbeleving’. En de Boomerang-kaart trok inderdaad de aandacht. Deze Tibetaanse geestelijke is niets te dol, zo lijkt het. Als slogan is de uitspraak bijna te mooi om waar te zijn–succes verzekerd. Is hier de wens misschien de vader van de gedachte?

Westerlingen gaan al eeuwen aan de haal met Tibet. Steeds weer ontnemen romantische projecties het Westen het zicht op de werkelijkheid. Ons beeld van Tibet weerspiegelt wat wij zouden willen zien, niet wat is. Deze vaststelling is niet vrijblijvend, waarschuwen Tibetaanse intellectuelen. De wijdverbreide mythologisering en stereotypering schaadt Tibetanen.

Chinese machthebbers grijpen het heersende romantische beeld aan om daar een even karikaturaal beeld tegenover te zetten—als zou Tibet voor de Chinese bezetting een hel op aarde zijn geweest. Een dergelijke beeldenstrijd valt door niemand te beslechten—ook hier is de waarheid het eerste slachtoffer—maar het gekrakeel leidt af van de continue stroom Tibetaanse vluchtelingen die, ook vandaag nog, richting India trekt.

De instandhouding van het romantische beeld is een belang op zich. Tibet verkoopt. Veel Tibetaans boeddhistische centra en liefdadigheidsinstellingen, maar ook boeddhistische uitgevers en media, houden het publiek daarom (bewust) onwetend. Men weet hoe selectief de belangstelling vaak is.

Medewerkers van Bremer schreven de Boomerang-citaten klakkeloos over uit een lang weerlegde internetpoets. Daarop aangesproken, voerde Bremer aan dat ook aan Jezus uitspraken worden toegeschreven die niet van hem afkomstig zijn. Met andere woorden, of de Dalai Lama dit daadwerkelijk gezegd heeft, deed niet ter zake. Bovendien, hield hij stug vol, ze staan ze op vier, vijf internetsites die er ‘heel serieus’ uitzien. Onderzoeksplicht? Zorgvuldigheid? Respect? Bijzaak: We’ve got a show to run down here!

Dit maakt duidelijk hoe in het Wereldmuseum, ondanks de inbreng van een gastconservator, het platte commerciële instinct een cultureel savoir-faire in de weg kan staan. Onder aanhoudende kritiek heeft Bremer alsnog besloten de reclamecampagne te staken en op haar website te rectificeren.

Maar daarmee is het opgeroepen beeld nog niet weggenomen. Dat Chinese propagandisten zo’n reclamecampagne goed van pas komt om het moreel van de bevolking van Tibet te ondermijnen—’Museum bevestigt: Dalai Lama nieuwe seks-goeroe!’—laat zien dat de door Bremer cum suis gemaakte beoordelingsfout niet zo onschuldig is als zij lijkt. De vrees dat het Wereldmuseum vaker zal uitglijden op het commerciële pad lijkt daarom meer dan gegrond.